RAPORTI I PËRPARIMIT PËR KOSOVËN: Mjedisi dhe Ndryshimet Klimatike
BE-ja promovon veprim të fortë klimatik, zhvillim të qëndrueshëm dhe mbrojtje të mjedisit. Ligji i BE-së përmban dispozita që adresojnë ndryshimet klimatike, cilësinë e ujit dhe ajrit, menaxhimin e mbetjeve, mbrojtjen e natyrës, ndotjen industriale, kimikatet, zhurmën dhe mbrojtjen civile.
Agjenda e gjelbër: https://ec.europa.eu/clima/eu-action/european-green-deal_en
Kosova është në një fazë të hershme të përgatitjes për mjedisin dhe ndryshimet klimatike. Është arritur përparim i kufizuar gjatë periudhës raportuese, veçanërisht në raportimin mjedisor dhe monitorimin e cilësisë së ajrit.
Monitorimi Shtetror i Matjës së Cilësisë së Ajri: http://ihmk-rks.net/?page=1,21
Në mënyrë që të përafrohet me Agjendën e Gjelbër për qëllimet e Ballkanit Perëndimor, Kosova duhet të rrisë angazhimin e saj politik për të adresuar degradimin e mjedisit dhe sfidat e ndryshimeve klimatike.
Mbështetja e BE-së në dekarbonizimin E Ballkanit Perëndimor: https://ec.europa.eu/jrc/en/science-update/eu-support-decarbonising-western-balkans
Të gjitha rekomandimet nga raporti i mëparshëm janë ende në pritje. Në vitin e ardhshëm Kosova duhet në veçanti:
- të krijojë një sistem efektiv të monitorimit të ujit,
- të publikojë të dhëna dhe të ndërmarrë masa urgjente dhe të përhershme për të reduktuar ndotjen e ajrit dhe ujit;
- vazhdimi i rritjes së mbulimit të grumbullimit të mbetjeve, veçanërisht me futjen e ndarjes së mbetjeve dhe riciklimit, futja e masave të ekonomisë rrethore për të reduktuar mbetjet dhe për të trajtuar në mënyrë efektive çështjen e venddepozitimeve të paligjshme;
- të zbatojë dispozitat ligjore për përgjegjësinë mjedisore, dëmin dhe krimin; implementimi i parimit ndotësi paguan dhe krijimi dhe fillimi i një fushate të përhershme për ndërgjegjësimin e publikut për mbrojtjen e mjedisit;
- të zbatojë strategjinë e ndryshimeve klimatike dhe planin e veprimit për ndryshimet klimatike,
- të përgatisë një udhërrëfyes për përafrimin me Axhendën e Gjelbër për Ballkanin Perëndimor dhe acquis klimatike,
- të miratojë një Plan Kombëtar të Energjisë dhe Klimës, në përputhje me kërkesat e Komunitetit të Energjisë dhe të fillojë hartimin strategjia afatgjatë e dekarbonizimit.
Mjedisi sa i përket çështjeve horizontale
Autoritetet e Kosovës duhet të rivlerësojnë dhe rishikojnë strategjitë përkatëse, planet e veprimit dhe legjislacionin për të siguruar koherencën me objektivat e Agjendës së Gjelbër.
Përparësitë e Agjendës së Gjelbër 2021-2024: https://ec.europa.eu/info/strategy/priorities-2019-2024/european-green-deal_en
Kosova duhet të përgatisë urgjentisht strategjinë mjedisore për periudhën pas vitit 2021.
Financimi i pamjaftueshëm dhe kapacitetet administrative pengojnë zbatimin e duhur të kornizës aktuale strategjike. Mbrojtja e mjedisit pengohet nga mospërputhja me Direktivën e Përgjegjësisë Mjedisore. Legjislacioni për inspektimet mjedisore nuk është miratuar dhe inspektoratit i mungon kapaciteti për zbatim. Përgatitja dhe zbatimi i ligjeve për vlerësimin e ndikimit në mjedis dhe vlerësimin strategjik të ndikimit duhet të përmirësohet në mënyrë të konsiderueshme. Koordinimi ndërinstitucional dhe përfshirja e shoqërisë civile mbetet e kufizuar. Rritja e ndërgjegjësimit duhet të përmirësohet, pasi shumica e aktiviteteve kryhen nga bashkësia ndërkombëtare dhe organizatat e shoqërisë civile. Disa investime strategjike janë anuluar ose shtyrë për shkak të pandemisë.
Cilësia e ajrit
Cilësia e ajrit vazhdon të përbëjë një kërcënim të madh për shëndetin. Ndotja e ajrit, veçanërisht nga termocentralet e vjetruara, ngrohja shtëpiake, trafiku, shkarkimet industriale dhe djegia e mbetjeve dhe materialeve të tjera toksike, kërkon veprim urgjent. Autoritetet nuk arritën të miratonin dhe zbatonin masa konkrete për ta përmirësuar atë, veçanërisht nëpërmjet një plani për reduktimin e emetimeve. Strategjia e cilësisë së ajrit nuk zbatohet. Masat për të zbatuar ndalimin e qymyrit për ngrohje janë të kufizuara dhe jo efektive. Duhet të futen subvencione dhe investime për forma të tjera të ngrohjes. Ende nuk janë përgatitur planet për cilësinë e ajrit për zonat në të cilat nivelet e ndotësve tejkalojnë qartë vlerat kufi. Ka pasur disa përparime në monitorimin në kohë reale, identifikimin e burimeve të ndotjes së ajrit dhe raportimin e cilësisë së ajrit. Sistemi i menaxhimit të mbetjeve të ngurta vazhdon të jetë i paqëndrueshëm. Kuadri ligjor është pjesërisht i harmonizuar me acquis të BE-së, por ende duhet të zgjerohet për sa i përket përgjegjësisë së prodhuesit dhe parimit ndotësi paguan.
Ligji për mbeturinat duhet të harmonizohet më tej me Direktivën Kornizë për Mbeturina
Ka pasur progres në përafrimin me legjislacionin për menaxhimin e mbetjeve të rrezikshme, por zbatimi mungon. U miratua Strategjia për menaxhimin e integruar të mbetjeve dhe plani i saj i dedikuar i veprimit, për 2021-2030. Ai trajton parimet e BE-së për menaxhimin e mbetjeve. Aktualisht shumica e mbeturinave përfundojnë në deponitë që nuk menaxhohen siç duhet, ose kategorizohen si deponi ilegale. Numri i venddepozitimeve ilegale është ulur (nga 2,529 në 2019, 1,489 në 2020 dhe 1,189 në 2021). Zbatimi i duhur do të kërkonte një rritje të kapaciteteve në të gjitha nivelet dhe vendosjen e objektivave dhe një kornizë kohore për fazat kryesore në menaxhimin e integruar të mbeturinave dhe ekonominë qarkore në Kosovë. Ka pasur disa përparime në raportimin e mbeturinave dhe miratimin e planeve moderne të menaxhimit të integruar të mbeturinave komunale; megjithatë, këto plane nuk janë miratuar nga të gjitha komunat. Liqeni i depozitimit të hirit të thëngjillit i operuar nga Ndërmarrja Elektrike e Kosovës dhe deponia e Mirashit në Obiliq/Obilić mbetet e hapur përkundër ndikimit negativ në mjedis. Qeveria duhet të shtojë përpjekjet në përzgjedhjen e vendeve për deponitë e reja dhe të sigurojë marrëveshje me autoritetet lokale.
Zbatimi i ligjit për ujërat duhet të forcohet ndjeshëm
Është arritur përparim në përafrimin e legjislacionit për ujërat me acquis të BE-së. Kosova ka një Strategji për Ujërat 2017-2036, por niveli i përafrimit me acquis të BE-së mbetet shumë i ulët dhe mekanizmi monitorues nuk është i mjaftueshëm. Ngritja e një këshilli ndërministror të ujit në kuadër të Zyrës së Kryeministrit është një hap pozitiv. Rrjetet e monitorimit të burimeve ujore janë ende të paplota, veçanërisht për ujërat nëntokësore. Zonat e mbrojtjes së ujit nuk monitorohen apo menaxhohen siç duhet. Kërkohen përpjekje urgjente për të siguruar që autoriteti i rrethit të pellgut lumor të bëhet funksional. Plani i menaxhimit për pellgun e Drinit të Bardhë ka përfunduar dhe progresi është në vazhdim për planet e tjera të basenit të lumit. Kishte një përparim në bashkëpunimin 102 me partnerët fqinjë në menaxhimin e integruar të ujit dhe mbrojtjen nga përmbytjet. Është arritur njëfarë progresi me planifikimin dhe ndërtimin e impianteve të trajtimit të ujërave të zeza. Mbledhja e tarifave duhet të përmirësohet dhe humbjet e ujit të zvogëlohen, veçanërisht humbjet komerciale. Ndërtimi i shumë hidrocentraleve të vegjël duhet të bëhet në respekt të plotë të legjislacionit mjedisor dhe të kalojë përmes vlerësimeve të duhura mjedisore, për shkak të efekteve të tyre të dëmshme kumulative mjedisore. Vlerësimet paraprake të rrezikut nga përmbytjet janë përfunduar për të gjitha pellgjet, por duhet të zhvillohen harta të rrezikut dhe rrezikut nga përmbytjet.
Ujërat e zeza
Objektet e trajtimit nuk funksionojnë siç duhet dhe ujërat e zeza dhe shkarkimet e patrajtuara mbeten burimet kryesore të ndotjes së ujit. Kosova duhet të identifikojë aglomeratat dhe zonat e ndjeshme, në përputhje me Direktivën për Trajtimin e Ujërave të Zeza Urbane. Mbledhja e tarifave është prekur nga pandemia dhe qeveria nuk ka ofruar mbështetje për mbulimin e rasteve sociale. Është bërë përparim i kufizuar në fushën e mbrojtjes së natyrës.
Kafshët dhe bimët e mbrojtura
https://ec.europa.eu/environment/nature/legislation/habitatsdirective/index_en.htm
Ligji për shpalljen e llojeve të egra të bimëve dhe kafshëve të mbrojtura dhe rreptësisht të mbrojtura është miratuar dhe siguron përafrim me Direktivën e Habitateve. Plani i veprimit 2016-2020 për biodiversitetin është zbatuar pjesërisht. Megjithatë, këto zona vazhdojnë të jenë të ndotura dhe të mirëmbajtura keq. Aktivitetet e paligjshme si ndërtimi, gjuetia dhe prerja e pyjeve nuk trajtohen siç duhet. Masat efektive mbeten të nevojshme për të siguruar mbrojtjen e specieve të rrezikuara në mënyrë kritike.
Rrëqebulli i Ballkanit në Kosovë https://ec.europa.eu/environment/nature/natura2000/index_en.htm
Krijimi i një sistemi monitorimi për rrëqebullin e Ballkanit në Kosovë paraqet hapin e parë drejt konservimit të tij. Kosova ka ndërmarrë hapa për të filluar inventarizimin e habitateve dhe specieve natyrore, por përcaktimi i vendeve potenciale të NATURA 2000 është ende në një fazë shumë të hershme.
Pylltaria
Njëfarë progresi në pylltari është bërë në planifikim dhe menaxhim, me miratimin e akteve përkatëse dytësore si dhe hapat drejt pyllëzimit. Strategjia për pyjet dhe ligji për pyjet ende nuk janë miratuar. Shpyllëzimi dhe veçanërisht prerja e paligjshme e pyjeve mbeten të adresuara dhe problematike. Asnjë zhvillim nuk u vërejt në lidhje me harmonizimin me acquis të BE -së për ndotjen industriale dhe menaxhimin e rrezikut, të cilat mbeten në fazën e hershme. Progresi i ngadaltë në hartimin e legjislacionit për parandalimin dhe kontrollin e ndotjes dhe llogaridhënien ndaj ndotësve po pengon ngritjen e një sistemi për parandalimin e aksidenteve industriale dhe kimike. Mbeturinat e rrezikshme të minierave, shkarkimet industriale në lumenj dhe deponitë industriale vazhdojnë të përbëjnë kërcënime serioze për tokën, ujin dhe shëndetin. Nuk është vendosur ende asnjë vend për objektin e ardhshëm të depozitimit të mbetjeve të rrezikshme. Nuk u regjistrua përparim në fushën e kimikateve, ku përafrimi me acquis të BE-së dhe zbatimi i legjislacionit ekzistues mbetet në nivel të ulët.
Kimikatet
Kosova nuk është palë e Konventës së Roterdamit dhe ende duhet të zbatojë kornizën rregullatore për eksportin dhe importin e kimikateve të rrezikshme. Është rritur njëfarë përparimi në dhënien e informacionit palëve të interesuara, por nevojiten përpjekje të mëtejshme për të zhvilluar një qendër për kontrollin e helmimeve kimike.
Zhurmat ndotëse
Nuk ka pasur përmirësime të dukshme në fushën e zhurmës në periudhën raportuese. Kosova nuk është pjesë e Mekanizmit të Mbrojtjes Civile të Unionit, por përfiton nga programet rajonale të mbrojtjes civile sipas Instrumentit për Ndihmën e Para-Anëtarësimit. Kosova gjithashtu mund të përfitojë nga mjete të caktuara në kuadër të Mekanizmit të Mbrojtjes Civile të Unionit, siç janë trajnimet, stërvitjet, projektet e parandalimit dhe gatishmërisë dhe shkëmbimi i ekspertëve. Ajo nuk ka krijuar ende një qendër operacionale dhe një sistem komunikimi emergjent. Pandemia e COVID-19 nxori në pah nevojën për të forcuar kuadrin ligjor dhe kapacitetet institucionale, si dhe burimet njerëzore dhe financiare të autoriteteve të mbrojtjes civile edhe në lidhje me urgjencat shëndetësore. Është bërë njëfarë progresi në lidhje me zhvillimin e vlerësimit të rrezikut dhe përgatitjen e planeve të reagimit ndaj fatkeqësive.
Trajnimet
Kosova inkurajohet të marrë pjesë në mënyrë më aktive në aktivitetet nën Mekanizmin e Mbrojtjes Civile të Unionit, siç janë trajnimet, shkëmbimi i ekspertëve, projektet e parandalimit dhe gatishmërisë, ushtrimet, vlerësimet e kolegëve dhe misionet këshilluese. Ndryshimet klimatike Zbatimi i Strategjisë së ndryshimeve klimatike 2019-2028 është ende në një fazë të hershme. Plani i veprimit për periudhën 2021-2023 ende nuk është hartuar. Kuadri strategjik dhe legjislativ nuk është përshtatur me qëllimet strategjike të BE-së që rrjedhin nga Marrëveshja e Gjelbër Evropiane. Ligji për ndryshimet klimatike është në fazën fillestare të përgatitjes. Kosova vazhdon të mbështetet shumë në thëngjill dhe nuk është në përputhje me tavanet e emetimeve të përcaktuara sipas Planit të saj Kombëtar për Reduktimin e Emisioneve (NERP).
https://konsultimet.rks-gov.net/Storage/Consultations/14-13-59-04102018/SNK_PVNK__shtator_2018.pdf
Këshilli për Mjedisin dhe Ndryshimet Klimatike nuk mori masa konkrete për të integruar veprimet klimatike ose për të rritur ndërgjegjësimin e publikut dhe ka pak prova që politikat janë në përputhje me objektivat e ndryshimeve klimatike. Kapaciteti administrativ dhe ndërgjegjësimi kanë rënë dhe duhet të forcohen në mënyrë të konsiderueshme në të gjitha nivelet.
Edhe pse Kosova nuk është nënshkruese e Konventës Kuadër të OKB -së për Ndryshimet Klimatike dhe për këtë arsye nuk ka një kontribut të përcaktuar në shkallë kombëtare sipas Marrëveshjes së Parisit 2015, zbatimi i plotë i Strategjisë së saj për ndryshimin e klimës duhet të shërbejë si udhëzues për arritjen e objektivave të Marrëveshjes.
Kosova ka hartuar inventarin e përditësuar të emetimeve të gazeve serrë për periudhën 2014-2019:
Raporti i Përparimit 2021 për Kosovën/ Kapitulli për Mjedisin
Emisioneve për mjedisin janë prodhim i RTK-së
Pergaditi: BB Green Kosova